اسرافیل

فارسی 6524 نمایش |

اسرافیل، نام فرشته ای از ملائکه مقرب که بیشترین شهرت او به دمیدن در صور به هنگام برپایی قیامت است. نام او را به صورت «اسرافین»، «سرافیل» و «سرافین» هم نوشته اند. برخی هم با قرار دادن نام اسرافیل در کنار جبرئیل و میکائیل، این نام را ترکیبی با ریشه عبرانی، مرکب از اسراف یا سراف به معنی «بنده» و ایل به معنی «خداوند» دانسته اند. طبق روایاتی از پیغمبر اکرم (ص) و امام سجاد (ع)، از نام اسرافیل به «عبدالله» تعبیر شده است و از دیگر نام ها و القاب اسرافیل می توان به عبدالرحمان، عبدالخالق و ابوالمناقح اشاره کرد.
از حیث ریشه شخصیت، از اسرافیل به طور مستقیم در قرآن کریم یادی نشده است و سخن از این فرشته، تنها در روایات دیده می شود. یکی از سرچشمه های اساسی در این باره، روایتی نقل شده از زبان عایشه درباره دعای پیامبر (ص) پیش یا پس از نماز است که به دو گونه متفاوت ضبط شده است: در گونه نخست که روایت عکرمه بن عمار با دو واسطه از عایشه است، چنین آمده که پیامبر (ص) در افتتاح نماز شب، همواره دعایی را می خواند که سرآغاز آن عبارت «اللهم رب جبرائیل و میکائیل و اسرافیل...» بوده است. در گونه دوم که روایت از عایشه است، در پاسخ سؤال یک زن یهودی درباره عذاب قبر، چنین آمده است که پیامبر (ص) در سال های پایانی از عمر خود، پس از انجام هر نماز بر ذکر «رب جبرئیل و میکائیل و اسرافیل» مداومت داشته، پس از این عبارات از آتش جهنم و عذاب قبر استعاذه می کرد.

اوصاف اسرافیل

در روایات، اغلب اسرافیل فرشته ای با چهار بال و گاهی بیشتر، با پیکری بسیار بزرگ وصف شده است که پاهایش در قعر زمین هفتم جای گرفته و عرش بر شانه اش قرار دارد.
در کنار این عظمت، در روایات به این نکته اشاره شده که اسرافیل همواره در برابر بزرگی خداوند، خود را بسیار حقیر می داند و از جلال او، خود را با بالی از بال هایش می پوشاند؛ تا آنجا که اسرافیل به عنوان اسوه «حیاء اجلال» مطرح شده است. همچنین در اخبار آمده است که اسرافیل ناچیزی عظمت خود را در مقابل عظمت خداوند، به حق دریافت و اولین کس بود که ذکر «سبحان ربی الاعلی و بحمده» را بر زبان آورد. طبق بعضی از روایات نامشهور، خداوند انسان را در چهره، مانند اسرافیل آفریده است.
برخی از پیشینیان هم معتقد بودند که اسرافیل، آوازی بسیار خوشی دارد. اوزاعی، عالم نامدار شام، شنیده بود که زیبایی آواز تسبیح اسرافیل، اهل آسمان را از عبادت باز داشته و به گوش سپردن به تسبیح او وا داشته است. همچنین در روایات، او را مؤذن اهل آسمان نامیده اند.

ملکه مقرب

به هنگام سخن از ملائکه مقرب، نام اسرافیل به عنوان فرشته سوم می آید؛ چه آن زمان که نام او در کنار جبرئیل و میکائیل به عنوان فرشته برگزیده برده شده و چه آن وقتی که با یاد کردی از ملک الموت عزرائیل، از فرشته سخن آمده است.
اگرچه در مقام شهرت، جبرئیل اولین و میکائیل دومین فرشته صاحب نام نزد مسلمانان هستند، اما گاهی در برخی روایات، اسرافیل بلند پایه تر از آن دو دانسته شده است. از جمله این روایات، سخنانی به نقل از تابعین چون حسن بصری و وهب بن منبه، به نقل از پیامبر (ص) است که در آنها اسرافیل نزدیکترین فرشته به بارگاه الهی معرفی شده است. برای نمونه در روایتی جبرئیل را، در قرب، هم پای اسرافیل آورده اند. همچنین در حدیثی نبوی، جبرئیل و میکائیل یاران دست راست و چپ اسرافیل شمرده شده اند و گاه سخن از آن است که اسرافیل در مواردی میان آن دو داوری کرده است.
در تبیین مقام قرب اسرافیل به خداوند، چنین آمده است که او مقرب عرش خداوند و گمارده او بر «لوح محفوظ» است و هرگاه که خداوند را اراده بر امری قرار گیرد، با واسطه لوح محفوظ، اسرافیل از آن فرمان آگاه می شود. در تفسیر قمی در ذیل آیه «بل هو قران مجید فی لوح محفوظ» (بروج/ 21-22) آمده که: لوح محفوظ دو طرف دارد، یک طرفش بر سمت راست عرش بر پیشانی اسرافیل است که هر وقت خدای تعالی سخن از وحی می کند، لوح به پیشانی اسرافیل می زند و اسرافیل در لوح نظر می کند و آنچه را در لوح می بیند به جبرئیل وحی می کند.
به هر صورت، جایگاه اسرافیل به عنوان انتقال دهنده اوامر الهی از لوح محفوظ به دیگر کارگزاران، گاهی او را به عنوان «امین خداوند بین خود و خلق» و «سفیر اعلی» خوانده اند که پیام خداوند را به دیگر بندگان، از ملائکه و انبیا می رساند. از همین رو در روایات از میانجی گری اسرافیل در رساندن وحی سخن آمده است؛ انتقال وحی از خداوند به اسرافیل با واسطه لوح، با واسطه لوح از قلم، یا با واسطه فرشته ای از «روحانیین» و همچنین انتقال آن از اسرافیل به جبرئیل بدون واسطه یا با میانجی گری میکائیل. همین منزلت اسرافیل در قرب به خداوند، گاهی او را به عنوان «حاجب» خداوند معرفی کرده است.

صور اسرافیل

به هنگام بیان وظیفه، هر یک از فرشتگان چهارگانه، بنابر آنچه نزد مسلمانان شهرت دارد، جبرئیل آورنده وحی، میکائیل موکل رزق و باران، اسرافیل دمنده در صور و عزرائیل فرشته مرگ است. در قرآن کریم، بدون یادی از نام این «دمنده»، از دمیدن در صور هنگام به سر آمدن زندگی آفریدگان و بر پا شدن قیامت، خبر داده شده است. در یک مورد (زمر/ 8) در کنار دمیدن اول در صور که پایان بخش جهان نخستین است، از دمیدن دیگری در صور یاد شده که موجب زنده شدن و برخاستن مردگان است. در بعضی از احادیث نبوی، از این دمنده با عنوان «صاحب الصور» یا «صاحب القرن» (قرن: بوقی از شاخ یاد شده) و بعضا بر تطبیق آن با اسرافیل تأکید شده است.
تفصیل جریان دمیدن در صور و برپایی قیامت، در روایات وارد شده و یکی از بلندترین روایات در این مورد، نقل اسماعیل بن رافع، قصاص مدینه از ابوهریره و او از پیغمبر اسلام (ص) است. در بعضی از روایات آمده است که در زمان امر خداوند به نفخ در صور، اسرافیل بر «صخره بیت المقدس» می ایستد و در صور می دمد و به همین دلیل است که باب از در «قبة الصخره»، «باب اسرافیل» و «باب الصور» نام گرفته اند.
در مقام مقایسه باید به روایاتی اشاره کرد که به هنگام سخن از داستان ذوالقرنین و آمدن او به سرزمین ظلمات، از دیدار او با «صاحب الصور» یاد کرده اند که در آنجا به انتظار امر خداوند بر دمیدن در صور ایستاده بود.

مرگ اسرافیل

در روایاتی که از مرگ فرشتگان چهار گانه پس از مرگ تمام مخلوقات جهان سخن می گویند، الهام گرفته از قرآن کریم، غالبا گفت و گو از آن است که ملک الموت پس از گرفتن جان فرشته دیگر، خود از سوی خداوند قبض روح می شود و این اسرافیل است که جانش پس از جبرئیل و میکائیل گرفته می شود. حتی در روایتی نقل شده که اسرافیل آخرین فرشته ای است که از سوی خداوند مرگ را درمی یابد.
وقتی که زمان آن می رسد تا مردگان از نو جان بگیرند و رستاخیز برپا شود، در روایات نخست از زنده شدن اسرافیل و آنگاه جبرئیل و میکائیل سخن آمده است، چرا که اسرافیل است که به فرمان خداوند نفخه دوم را برای زنده کردن مردگان می دمد.

ارتباط با پیامبران

بر اساس پاره ای از روایات، اسرافیل اولین فرشته ای بود که فرمان خداوند را اطاعت کرد و بر آدم سجده کرد. در روایتی غیر مشهور آمده است که در جریان مؤاخات فرشته با پیامبر (ع)، اسرافیل با آدم (ع)، میکائیل با ابراهیم (ع) و جبرئیل با پیامبر اسلام (ص) پیمان برادری بستند.
به روایتی، زمانی که ابراهیم خلیل (ع) در آتش افکنده شد، این اسرافیل بود که در یاری او از فرشتگان دیگر پیشی گرفت روایاتی مشابه حاکی از چنین سبقتی از سوی جبرئیل یا فرشته باران است.
مأموران هلاک قوم سرکش لوط که ابتدا نزد ابراهیم (ع) میهمان شدند و سپس به نزد لوط (ع) آمده، قومش را نابود کردند، جبرئیل و میکائیل و اسرافیل بودند که در پاره ای از روایات داستان، نام فرشته چهارمی هم در کنار آنان آمده است.
در داستان قوم یونس (ع) نیز چنین آمده است که پس از توبه آنان، خداوند به اسرافیل فرمود تا فرود آید و عذاب را از ایشان باز گرداند.
در سده های نخست هجری، نزد عالمان عراقی چنین شهرت داشت که پیامبر اسلام (ص) در سال آغازین از رسالت خود، وحی از اسرافیل می گرفت و از آن پس بود که جبرئیل بر این امر گمارده شد.
در تفصیل مضمون آیه مربوط به امداد پیامبرص با لشکریان غیبی در سوره توبه، در روایات چنین آمده است که در جنگ بدر، اسرافیل با هزار تن از فرشتگان، در کنار لشکریان تحت فرمان جبرئیل و میکائیل به یاری پیامبر (ص) حاضر شدند. همچنین در برخی از گونه های حدیث معراج،از دیدار پیامبر (ص) با اسرافیل در آسمان هفتم یاد شده است. از طرف دیگر روایتی با این مضمون وجود دارد که به هنگام درگذشت پیامبر (ص) نخست جبرئیل، سپس میکائیل و آنگاه اسرافیل بر او نماز گزاردند. روایتی حکایت از آن دارد که به هنگام برخاستن پیامبر (ص) از خاک در روز قیامت، جبرئیل و میکائیل و اسرافیل بر مدفن آن حضرت فرود می آیند.
درباره حضرت امیرالمومنین امام علی (ع) در برخی روایات چنین آمده است که او در جنگ بدر، شب هنگام برای طلب آب بیرون رفت و جبرئیل و میکائیل و اسرافیل به کمک او شتافتند؛ و در روایتی دیگر آمده که فرشتگانی در جنگ خیبر، امام علی (ع) را یاری رساندند که از آن میان اسرافیل پشت سر او بود. در روایاتی هم آمده است که در آخرالزمان، اسرافیل همراه دیگر فرشتگان به یاری سپاه مسلمانان خواهد آمد؛ و گاهی به صراحت از یاری رساندن او به حضرت صاحب الامر (عج) سخن آمده است جسره از عایشه است، در پاسخ سؤال یک زن یهودی درباره عذاب قبر، چنین آمده است که پیامبر (ص) در سالهای پایانی از عمر خود، پس از انجام هر نماز بر ذکر «رب جبرئیل و میکائیل و اسرافیل» مداومت داشته، پس از این عبارات از آتش جهنم و عذاب قبر استعاذه می کرد.

منـابـع

قرآن کریم

دایره‌ المعارف بزرگ اسلامی

محمد حسین طباطبایی- تفسیر المیزان

ناصر مکارم شیرازی- تفسیر نمونه

سید مصطفی حسینی دشتی- معارف و معاریف

علی اکبر دهخدا- لغتنامه دهخدا

ابي اسحاق ثعلبي- قصص الانبیاء

محمد باقر مجلسی- بحارالانوار

کلیــد واژه هــا

0 نظر ارسال چاپ پرسش در مورد این مطلب افزودن به علاقه مندی ها

0 نظر ارسال چاپ پرسش در مورد این مطلب افزودن به علاقه مندی ها