بررسی افسانه سیف درباره اط بن ابی اط تمیمی، صحابی ساختگی سیف

سیف، «اط» را از تیره «سعد بن زید بن مناه تمیمی» معرفی کرده است. در کتاب «اصابه» ابن حجر، «اط بن ابی اط» چنین معرفی شده است: «اط بن ابی اط» از خاندان سعد بن زید، و از تیره ای از قبیله تمیم است. اط از جمله یاران و همکاران خالد بن ولید به روزگار خلافت ابوبکر بوده، رودخانه ای هم در عراق به نام او نامگذاری شده است! نامگذاری این رودخانه در عراق زمانی آغاز شده که خالد بن ولید، اط را مأمور گرفتن خراج از آن ناحیه کرده بود! طبری همین داستان را از قول سیف در تاریخ خود روایت کرده و در جای دیگر او را «اط بن سوید» نوشته که گویا سوید، نام پدر اط باشد. ابن فتحون نیز شرح حال اط را به عنوان کسی که تذکره نویسان نامش را از قلم انداخته اند، چنین آغاز می کند که «من نان او – اط- را به خط کسی که بر دانشش اعتماد و اطمینان کامل دارم یافته ام، که در آن اط را به ضم اول نوشته بود».

اط در پست فرمانداری

طبری داستان اط را در دو روایت، و ضمن وقایع و حوادث بعد از فتح «حیره» از قول سیف بن عمر، در تاریخ خود آورده است. او در روایت اول چنین می نویسد: خالد بن ولید کارگزاران و سرهنگان خود را مأموریت داد که... تا آنجا که می نویسد و ابن ابی اط را که مردی از خاندان سعد بن زید، و از تمیم بود، مأمور «دورقستان» کرد. اط در آن ناحیه به کنار رودخانه ای فرود آمد، و آن رودخانه از آن روز به نام اط معروف گردید، و امروز نیز به همین نام خوانده می شود. حموی با اعتماد به روایت سیف، در «کتاب معجم البلدان» خود در واژه «اط» می نویسد: آنگاه که خالد بن ولید بر حیره و دیگر سرزمینهای آن منطقه دست یافت، کارگزاران خود را به قسمت های مختلف آن منطقه مأمور ساخت، از جمله آن کارگزاران یکی «اط بن ابی اط» مردی از خاندان «سعد بن زید بن مناه تمیمی» بود که مامور دورقستان کرد. اط در آن ناحیه به کنار رودخانه ای فرود آمد. آن رودخانه تا به امروز به نام او معروف است! حموی در اینجا  سند سخن خود را مشخص نکرده است، و تعبیر او از این مطلب ( و آن رودخانه تا به امروز به نام او معروف می باشد) این توهم  را بوجود می آورد که ممکن است که آن رودخانه تا زمان حموی وجود داشته و نامش هم «رود اط» بوده است، و حموی خود از آن آگاهی داشته که چنین قاطع سخن می گوید، و به صحت آن گواهی می دهد، در صورتیکه مطلب چنین نیست و حموی عین سخنان سیف را نقل کرده است، نه اینکه خودش چیزی در این زمینه گفته باشد. ابن عبدالحق نیز همان مطالب را از حموی گرفته و در کتاب «مراصد الاطلاع» خود آورده است آنجا که می گوید: «رود اط» و اط مردی بوده است از خاندان بنی سعد تمیم که کازگزار خالد بن ولید بوده، این مأموریت زمانی به اط محول شده است که خالد بر حیره و دیگر سرزمینهای اطراف  آن دست یافته است.... تا آنجا که می نویسد: و آن رود به نام او معروف شده است. نویسنده «کتاب تاج العروس» نیز به روایت سیف اعتماد کرده و در واژه «اط» چنین می نویسد: اط بن ابی اط، «مردی از بنی سعد بن مناه تمیمی» است که از جانب خالد بن ولید فرماندار «دورقستان» بوده، روخانه «اط» در آنجا به اسم او نامگذاری شده است. طبری نیز تقسیم مناطق مختلف حیره را بطور اختصار چنین اورده است: خالد بن ولید، مناطق مختلف حیره را بین سرهنگان و کارگزاران خود قسمت کرد، از جمله «جریر» را مأ مور... تا آنجا  که می نویسد: و حکومت..... را به «اط و سوید» محول داشت.

اشتباه ابن حجر

در اینجا ابن حجر با توجه به نوشته طبری دستخوش اشتباه شده، و اط و سوید را اط بن سو ید خوانده و سوید را پدر اط پنداشته است. این اشتباه ابن حجر همانند اشتباهی است که او درباره حرمله و سلمی مرتکب شده و آنرا حرمله بن سلمی خوانده است، و حرمله فرزند سلمی را صحابی دیگر پنداشته، و علاوه بر حرمله بن مریطه، برای حرمله سلمی در ردیف دیگر اصحاب پیغمبر نیز شرح حال نوشته است. البته این امکان هم وجود دارد که اشتباه ابن حجر ناشی از اشتباه نسخه بردار کتاب باشد که «اط و سوید» را اط بن سوید نوشته و بیچاره ابن حجر را دستخوش چنین اشتباهی کرده باشد! موضوع هرچه که باشد، در نفس امر تأثیری نمی گذارد، چه، این نام نیز در شمار اصحاب واقعی رسول خدا آمده  است، در صورتیکه همه افسانه و سراپا دروغ است، و این زیادتی هم از برکت همین افسانه های سیف ناشی شده است و دانشمندانی چون «ابن فتحون و ابن حجر» برای چنین صحابی شرح حال نوشته اند. یاقوت حموی، و ابن عبدالحق و زبیدی نیز با توجه به همان روایتها و افسانه های سیف، در واژه «اط» برای اط شرح حال نوشته از رودخانه اط نام برده اند، و همین مطالب خالی از حقیقت، صدها سال دانشمندان را به خود مشغول داشته است! ما در مقام جستجوی نام اط بن ابی اط، و رودخانه ای به همین نام، به کتابهای مختلف، و مصادر متعددی که در اختیار داشتیم مراجعه کردیم، ولی کوشش ما به جائی نرسید، و چنین نامی را در هیچیک از مصادر مزبور ندیدیم. از این رو است که برای مقایسه سخنان سیف با روایت دیگران، چیزی به دست نیاوردیم تا به مقایسه آن ها بپردازیم. زیرا داستان سیف تماما دروغ، و زائیده خیالات واهی او بوده است.

بررسی اسناد روایتهای سیف در افسانه اط

سیف با خلق صحابی بنام اط، و رودخانه ای به نام او:

1-  از خاندان تمیم، صحابی والا، و فرماندهی لایق می آفریند و دانشمندانی چون ابن فتحون، و ابن حجر به شرح حالش در ردیف اصحاب پیغمبر می پردازند.

2- روخانه ای را در سرزمین دورقستان جاری می کند، و نامش را ( اط) می گذارد، و حموی و ابن عبدالحق، نام رود اط را در کتابهای جغرافیائی خویش ثبت می کنند و در این نامگذاری فبیله تمیم را افتخاری دیگر حاصل می شود!

بررسی اسناد سیف در افسانه «اط»

در سند حدیث سیف این نامها دیده می شود:

1-  «ابن ابی مکنف، مهلب بن عقبه اسدی، و محمد بن عبدالله نویره» که این هر سه را در گذشته گفتیم که از راویان آفریده خیالات سیف هستند.

2- «طلحه» که در احادیث سیف یا «طلحه بن اعم» است و یا «طلحه بن عبدالرحمن مل» که نام این دو راوی در حدیث غیرسیف نیز آمده است.

عبدالرحمن هم به دو نفر اطلاق می شود، یکی همین عبد الرحمن مل می باشد که در بالا از او نام بردیم، و دیگری «یزید بن اسید غسانی» است که نامی از او به جز نزد سیف بن عمر دیده نمی شود. هر چه که باشد، چه آنها که نامشان در احادیث دیگران رفته، و چه آنها که اختصاص به سیف دارد، ما گناه دروغهای سیف را به گردن راویان معروف و شناخته شده نمی گذاریم، بخصوص وقتیکه این قبیل افسانه ها فقط و فقط  نزد سیف یافت می شوند، و او به تنهائی خالق این افسانه ها می باشد!

دانشمندانی که افسانه اط را از سیف گرفته اند.

افسانه «اط» از شخص سیف بن عمر ریشه گرفته، و مصادر زیر، در انتشار آن سهمی نمایان داشته اند:

1- طبری افسانه اط را از سیف گرفته و با ذکر سند در تاریخش آورده است.

2- ابن حجر، از طبری گرفته و در «اصابه» خود نقل کرده است.

3- ابن فتحون.

4- یاقوت حموی.

5- زبیدی در «تاج العروس».

منـابـع

کلیــد واژه هــا