نظریات مختلف درباره زندگی اجتماعی

این مسأله از قدیم‏ الایام مطرح است که زندگی اجتماعی انسان تحت تأثیر چه عواملی به وجود آمده است؟ آیا انسان اجتماعی آفریده شده است؛ یعنی‏ طبیعتا به صورت جزئی از کل آفریده شده است و در نهاد انسان گرایش‏ پیوستن به "کل" هست و یا اجتماعی آفریده نشده بلکه اضطرار و جبر بیرونی، انسان را مجبور کرده است که زندگی اجتماعی بر او تحمیل شود؟ به عبارت دیگر، انسان به حسب طبع اولی خود مایل است که آزاد باشد و هیچ قید و بند و تحمیلی را که لازمه زندگی جمعی است نپذیرد، اما به حکم تجربه‏ دریافته است که به تنهایی قادر نیست به زندگی خود ادامه دهد و لذا بالاجبار به محدودیت زندگی اجتماعی تن داده است؟ و یا انسان، اجتماعی آفریده‏ نشده اما عاملی که او را به زندگی اجتماعی وادار کرده اضطرار نبوده است، و لااقل اضطرار عامل منحصر نبوده است و انسان به حکم عقل فطری و قدرت‏ حسابگری خود به این نتیجه رسیده که با مشارکت و همکاری و زندگی اجتماعی، بهتر از مواهب خلقت بهره می‏ گیرد و از این رو این شرکت را انتخاب کرده است؟ پس مسأله به این سه صورت قابل طرح است که‏ زندگی اجتماعی انسان طبیعی است؟ یا اضطراری؟ یا انتخابی؟
مطابق نظریه اول، زندگی اجتماعی انسان ها از قبیل زندگی خانوادگی زن و مرد است، که هر یک از زوجین به صورت یک "جزء" از یک "کل" در متن خلقت آفریده شده و در نهاد هر کدام گرایش به پیوستن به "کل" خود وجود دارد. مطابق نظریه دوم، زندگی‏ اجتماعی از قبیل همکاری و هم پیمانی دو کشور است که خود را به تنهایی در مقابل دشمنی مشترک زبون می‏ بینند و ناچار نوعی همکاری و همگامی و ارتباط میان خود برقرار می‏ نمایند. و مطابق نظریه سوم زندگی اجتماعی از قبیل‏ شرکت دو سرمایه‏ دار است که برای تحصیل سود بیشتر، یک واحد تجاری یا کشاورزی یا صنعتی به وجود می‏ آورند.
بنابر نظریه اول، عامل اصلی، طبیعت درونی انسان است، و بنابر نظریه‏ دوم، امری بیرونی و خارج از وجود انسان است، و بنابر نظریه سوم، عامل‏ اصلی، نیروی عقلانی و فکری و حسابگرانه انسانی است. بنابر نظریه اول، اجتماعی بودن یک غایت کلی و عمومی است که طبیعت انسان بالفطره به سوی‏ او روان است، و بنابر نظریه دوم از قبیل امور اتفاقی و عرضی است و به‏ اصطلاح فلسفه غایت ثانوی است نه غایت اولی، و بنابر نظریه سوم از نوع‏ غایات فکری است نه غایات طبیعی.