فرق بین رحمان و رحیم در قرآن

فرق رحمان با رحیم چیست؟ قبلا باید توضیح بدهیم که در زبان عربی کلماتی که بر وزن فعلان است دلالت بر کثرت می کند مثل عطشان که به معنای عطش کثیر (تشنگی بسیار) است و کلماتی که بر وزن فعیل است که اصطلاحا آن را صفت مشبهه می گویند دلالت بر نوعی ثبات و دوام می کند.
رحمان که بر وزن فعلان است دلالت بر کثرت و وسعت می کند و می رساند که رحمت حق همه جا گسترش پیدا کرده و همه چیز را فرا گرفته است.
اصولا هر چیزی؛ چیز بودنش مساوی با رحمت حق است چون وجود و هستی عین رحمت است؛ چنانچه در سوره اعراف آیه 56 آمده است: «و رحمتی وسعت کل شیء؛ رحمت من همه چیز را فرا گرفته است.» و در دعای کمیل می خوانیم: «و برحمتک التی وسعت کل شیء»
اینگونه رحمت حق استثناء ندارد و اینطور نیست که شامل انسان ها باشد و غیر انسان ها را شامل نشود و یا در انسان ها تنها انسان های مؤمن را فرا گیرد، خیر؛ بلکه سراسر گیتی مشمول رحمانیت حق است و یا عین آن است یعنی آنچه در عالم هستی هست رحمت حق است.
درسی که می توان از جمله «بسم الله الرحمن الرحیم» آموخت این است که آنچه که از خدا به عالم می رسد دو گونه نیست؛ خیر و شر. بلکه آنچه که از او می رسد جمله نیکو و رحمت است و این رحمت شامل جماد و نبات و حیوان و انسان به تمام اقسامش می گردد چون اصولا فاتحه و گشایش هستی با رحمت حق است.
و اما رحیم که بر وزن فعیل است دلالت بر رحمت لاینقطع و دائم حق می کند. رحمان که دلالت بر رحمت واسعه پروردگار می کرد و شامل همه موجودات می گشت ولی بالاخره در این عالم یک سلسله از موجودات پس از هستی معدوم می شوند و فانی می گردند.
ولی رحیم نوعی از رحمت است که جاودانگی دارد و تنها شامل آن بندگانی است که از طریق ایمان و عمل صالح؛ خود را در مسیر نسیم رحمت خاصه حق قرار داده اند.
پس پروردگار یک رحمت عام دارد و یک رحمت خاص. با رحمت عام خودش همه موجودات را آفریده است که از جمله آنان انسان است. انسان که تنها موجود مکلف است و خودش مسئوا خویش است اگر وظایف و تکالیفی که به عهده اش نهاده شده بود انجام دهد؛ مشمول رحمت خاص الهی خواهد شد.
رحمان اشاره به آن رحمت بی حسابی است که همه جا کشیده و مؤمن و کافر و حتی انسان و جماد و نبات و حیوان ندارد ولی رحیم اشاره به رحمت خاصی است که به انسان های مطیع و فرمانبردار اختصاص دارد.
در روایات فرق رحمان و رحیم اینچنین بیان شده است: «عن امام صادق (ع): والله اله کل شیء، الرحمن لجمیع خلقه؛ الرحیم بالمؤمنین خاصه؛ خداوند، خدای همه چیز است، رحمانیت او برای تمام مخلوقات و رحیمیت او مخصوص مؤمنین است.» (کافی، توحید صدوق، تفسیر عیاشی)